Chociaż październik był nadspodziewanie ciepły i listopad zapowiada się również nieźle, to w trakcie niektórych nocy temperatura spada do kilku stopni powyżej zera. Niestety, media już donoszą o całych rodzinach, które uległy zaczadzeniu we własnym domu. Wielu z nas posiada w domach lub mieszkaniach piece, kominki i innego rodzaju paleniska. Jeśli wszystko jest sprawne i domowa wentylacja działa prawidłowo, to nie ma żadnych powodów do obaw. Warto jednak, mimo wszystko, zaopatrzyć się w czujniki czadu, które wykrywają obecność tlenku węgla(II) już w minimalnym stężeniu, niezagrażającym jeszcze poważnie domownikom. Pamiętajmy, że czad jest gazem niezwykle groźnym i potencjalnie śmiertelnym, a ponadto działa z zabójczą skutecznością. Niestety, nadal świadomość społeczna ryzyka, które niesie ze sobą czad, jest przerażająco niska. Co roku kilkuset Polaków traci życie po kontakcie z tym gazem, a kolejne kilka tysięcy doznaje uszczerbku na zdrowiu w wyniku zatrucia lub podtrucia. Zapraszamy do zapoznania się z najważniejszymi faktami, informacjami i radami związanymi z niebezpieczeństwem zatrucia czadem.

Na telewizorach umieszczonych na wszystkich piętrach naszej szkoły zawisły stosowne informacje i przestrogi. Prosimy o zapoznania się z nimi dla własnego dobra.

Kto jest narażony na kontakt z czadem?

Wszyscy ludzie, którzy przebywają w pomieszczeniach z otwartymi paleniskami. Nie istnieje swoista ani nieswoista odporność na czad. Przy odpowiednio długim kontakcie z czadem występującym w powietrzu w określonym stężeniu, każdy człowiek, bez względu na stan zdrowia i cechy osobiste, ulegnie śmiertelnemu zatruciu.

Dlaczego w domach i mieszkaniach powstaje czad?

Czad, czyli tlenek węgla(II) to nieorganiczny produkt półspalania (w nowej terminologii jest to jeden z rodzajów spalania niecałkowitego) substancji zawierających głównie węgiel, jak np. koks, miał, drewno, olej opałowy, nafty, benzyny, gaz ziemny, propan, butan itd. Czad powstaje, gdy do paleniska nie jest dostarczana odpowiednia ilość tlenu lub nie są skutecznie odprowadzane produkty spalania paliwa. Jeśli ilość tlenu jest wystarczająca, zachodzić będzie reakcja spalania całkowitego prowadząca do powstania generalnie niegroźnego dla człowieka dwutlenku węgla. Gdy jednak tlenu brakuje, dominować zaczyna reakcja półspalania, której produktem jest właśnie czad. Zaczyna on gromadzić się w miejscu spalania, a następnie przedostaje się do pomieszczeń mieszkalnych.

Jakie urządzenia domowe mogą emitować czad?

Głównym zagrożeniem są wadliwe, uszkodzone lub źle zamontowane urządzenia do gotowania i ogrzewania, generatory spalinowe, silniki pojazdów, a także brak właściwej wentylacji pomieszczeń. W takich warunkach, wszystkie urządzenia i sprzęty domowe, w których zachodzi proces spalania paliw, mogą emitować czad do otoczenia: piec centralnego ogrzewania (niezależnie od tego, czym jest opalany), przydomowa kotłownia, kominek, kuchenka gazowa, podgrzewacz wody, urządzenia wykorzystujące propan-butan i wszystkie urządzenia zasilane benzyną, olejem napędowym czy gazem LPG.

Dlaczego czad jest tak bardzo niebezpieczny dla człowieka?

Olbrzymie niebezpieczeństwo dla ludzi przy kontakcie z czadem wynika przede wszystkim z jego właściwości fizycznych i chemicznych oraz specyficznej reaktywności.

Tlenek węgla(II) jest gazem bezbarwnym, bezwonnym, bez smaku i jakichkolwiek innych właściwości, dzięki którym moglibyśmy go zauważyć, gdy się ulatnia. Pamiętajmy, że czadu w żaden sposób nie można wyczuć, usłyszeć ani zobaczyć, co czyni go niezwykle groźnym i śmiercionośnym.

Przerażające wnioski płyną z wyników badań przeprowadzonych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznym i Administracji:
- 41% Polaków twierdzi, że potrafi rozpoznać czad,
- co czwarty Polak myśli, że czad można poznać po zapachu lub po dymie,
- tylko co piąty Polak wie, że czad można wykryć jedynie za pomocą specjalnych czujników,
- 25% Polaków twierdzi, że ochronę przed pożarem zapewnia bycie odpowiednio uważnym,
- tylko 6% Polaków wie, że trzeba mieć sprawne instalacje elektryczne, grzewcze i gazowe,
- zaledwie 8% Polaków uważa, że trzeba regularnie czyścić i sprawdzać szczelność komina i umawiać na kontrole kominiarza,
- mniej niż 20% Polaków ma w domu czujnik dymu lub czadu.

Czad w statystykach zatruć zajmuje trzecie miejsce po zatruciach lekami i alkoholem.

Z badań zleconych przez MSWiA wynika, że świadomość Polaków na temat czadu i zagrożenia pożarowego jest dramatycznie niska, dlatego tak ważna jest edukacja, także w szkołach!

Jak zabija czad?

Po wniknięciu do organizmu przez drogi oddechowe, czad przedostaje się do płuc, skąd trafia do krwi. Ten związek chemiczny posiada specyficzne, niespotykanie duże powinowactwo do hemoglobiny. Łączy się z nią blokując trwale miejsce aktywne tego transportera tlenu, przez co ten życiodajny gaz nie może zostać dostarczony z płuc do komórek ciała. Nie jest również odbierany dwutlenek węgla, co powoduje stopniowe zakwaszanie organizmu. Gdy pomoc nie nadejdzie w porę i poszkodowany nadal narażony jest na wdychanie czadu, coraz więcej hemoglobiny zostaje zablokowana przez cząsteczki tlenku węgla(II). Gdy około 30% całkowitej ilości hemoglobiny jest dezaktywowana, śmierć następuje niemalże natychmiast w wyniku uduszenia, choć wokół poszkodowanego tlenu może być pod dostatkiem.

Połączenie hemoglobiny z czadem jest nieodwracalne i bardzo silne. Jedynym związkiem chemicznym zdolnym w odpowiednich warunkach do jego rozerwania jest... anion cyjankowy! Niestety, zatrucie cyjankiem także najczęściej kończy się śmiercią, a zawsze pozostawia trwały i poważny uszczerbek na zdrowiu. Nie istnieje zatem odtrutka ani lek na zatrucie czadem. Jedyną możliwością jest "wypłukanie" czadu za pomocą czystego tlenu w komorze hiperbarycznej i czekanie aż organizm usunie karboksyhemoglobinę (hemoglobinę połączoną trwale z czadem), a na jej miejsce wyprodukuje "sprawną" hemoglobinę.

Jakie są kolejne objawy zatrucia czadem? Po jakim czasie wdychania czadu następuje śmierć?

Wszystko zależy od stężenia tego gazu w powietrzu. Już przy stężeniu 100 ppm, czyli 0,01% objętościowego (v/v), odczuwalny jest lekki ból głowy przy długim czasie narażenia. Stężenie trzykrotnie wyższe przy kilkugodzinnym narażeniu powoduje istotny i zauważalny ból głowy. Podobny czas narażenia na stężenie 600 ppm, czyli 0,06% v/v, spowoduje silny ból głowy, osłabienie, zawroty głowy, nudności i wymioty. Nie są to jednak jeszcze zawartości czadu prowadzące do śmierci, ale mogą pozostawić po sobie trwały uszczerbek na zdrowiu. W przypadku narażenia na stężenie 1500 ppm, czyli 0,15% v/v, przy kilkugodzinnym narażeniu, u poszkodowanego dojdzie do przyspieszenia tętna i oddechu, omdlenia lub zasłabnięcia, śpiączki, a nawet przerywanych ataków drgawek. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Przy narażeniu na stężenie powyżej 0,5% v/v (5000 ppm), już w ciągu kilkudziesięciu sekund dochodzi do zatrzymania tętna i oddechu oraz śmierci.

Jak należy postąpić przy podejrzeniu zatrucia czadem?

Przede wszystkim należy zadbać o własne bezpieczeństwo. W odpowiednich warunkach, nawet jeden oddech powietrzem zawierającym dużo czadu może zakończyć się śmiercią!

Jeśli osoba ratująca oceni, że może bezpiecznie dla siebie podjąć akcję ratunkową, to należy jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu dostęp do świeżego, czystego powietrza (najlepiej wynieść ją poza zagrożony teren) i rozluźnić wszystkie uciskające elementy odzieży. Niezwłocznie należy wezwać pogotowie ratunkowe i straż pożarną, gdyż to właśnie strażacy najlepiej wiedzą, jak bezpiecznie postępować z czadem i jak przywrócić pomieszczenie do stanu bezpiecznej używalności. Oczywiście jeśli poszkodowany nie oddycha, należy niezwłocznie rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową na zasadach ogólnych.

Jak zminimalizować lub wyeliminować zagrożenie zatrucia czadem?

Jedynym pewnym, bezpiecznym i zawsze skutecznym rozwiązaniem jest instalacja detektorów czadu nie tylko przy urządzeniach spalinowych, ale najlepiej w całym domu lub mieszkaniu. Zaleca się instalację kilku urządzeń różnych producentów jednocześnie. Detektory czadu to urządzenia małe, tanie, bezobsługowe, działające w tle dla naszego bezpieczeństwa. Wykrywają czad wykorzystując reakcje elektrochemiczne lub pierwiastki promieniotwórcze, a jedyną aktywnością użytkownika musi być regularna wymiana baterii, o czym przypomina sam detektor. Natomiast w przypadku pojawienia się w jego zasięgu ustalonego stężenia czadu, urządzenie wydaje przeraźliwy, głośny dźwięk i sygnały świetlne. Za niewielkie pieniądze i odrobinkę uwagi można zapewnić sobie bezpieczne życie w otoczeniu źródeł spalinowych.

Instalacja czujnika czadu nie zwalnia nas oczywiście z regularnych kontroli technicznych palenisk i przestrzegania zasad zawartych w instrukcjach obsługi wszystkich urządzeń. Należy także regularnie sprawdzać jakość i skuteczność domowej wentylacji oraz wietrzyć wszystkie pomieszczenia.

Nie wolno także bagatelizować objawów, które mogą świadczyć o podtruciu czadem: duszności, bólów i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, oszołomienia, osłabienia, przyspieszenia czynności serca i oddychania. W takiej sytuacji należy natychmiast przewietrzyć pomieszczenie, w którym się znajdujemy i szybko zasięgnąć porady lekarskiej oraz skontrolować działanie czujnika czadu.

informacja własna + czadowedomy.pl, ppoz.pl, dom.bezpiecznarodzina.pl, rcb.gov.pl