We wtorek, 13 lutego 2024 najpierw porozmawialiśmy trochę na temat trucizn i uzależnień ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień profilaktycznych, a potem sprawdziłem wiedzę uczestników w teście na platformie Kahoot. Dzień zakończyliśmy wspólną pizzą integracyjną.

„Chemia leczy, chemia bawi, chemia życia Cię pozbawi” - pogadanka z elementami wykładu i profilaktyki uzależnień

Chemia leczy...

Wszystkie substancje czynne zawarte w lekarstwach i suplementach diety to przecież związki chemiczne otrzymywane z organizmów żywych (naturalne) lub syntetycznie w laboratorium na podstawie istniejących w środowisku substancji (półsyntetyczne) albo zupełnie nowe związki chemiczne (syntetyczne).

Chemia bawi...

Chemia bawi przede wszystkim ciekawymi doświadczeniami wykonywanymi samodzielnie lub w formie pokazu. Uczestniczyliśmy w takim wydarzeniu pierwszego dnia naszych zajęć.

Chemia życia Cię pozbawi...

Substancja lecznicza to taka, która wywiera określony skutek w organizmie ludzkim. Jeśli dawka jest odpowiednia (lecznicza), to związek chemiczny zadziała jak lek. W przypadku przekroczenia dawki lub przyjęcia kilku dawek jednocześnie, będziemy mieli do czynienia z działaniem toksycznym lub wręcz zabójczym. Ta sama substancja może zatem wywołać efekt leczniczy, jak i spowodować śmierć. Wszystko zależy od dawki. Taki wniosek sformułował już w 1517 roku szwajcarski przyrodnik Paracelsus. Po dziś dzień jego definicja trucizny obowiązuje dla niektórych substancji, ale przez te pięćset kolejnych lat pojawiło się wiele nowych, wówczas nieznanych związków chemicznych, które przyjęte w każdej dawce są toksyczne dla ludzi, jak metale ciężkie, cyjanek potasu czy cyjanowodór.

W dalszej części naszych zajęć ustaliśmy, że substancja najszybciej zaczyna wywierać wpływ na ludzki organizm po podaniu dożylnym, a najwolniej – po nasmarowaniu skóry. Omówiliśmy rodzaje dawek od minimalnej po LD50 i wskazaliśmy klasy toksyczności dla kilku produktów z życia codziennego.

Najciekawszą, a jednocześnie najważniejszą częścią wtorkowych zajęć była pogadanka na temat uzależnień ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki. Dokładnie prześledziliśmy fazy choroby alkoholowej oraz metabolizm dwóch alkoholi: metanolu i etanolu. Jasno wskazałem, że obie te substancje są truciznami, ale etanol zabija człowieka nawet przez kilkadziesiąt lat, podczas gdy metanol potrzebuje na to jednej doby. Alkoholizm rozwinąć się może zatem wyłącznie przy stosowaniu alkoholu etylowego. Spożycie metanolu prowadzi do ślepoty w sześć godzin, a brak profesjonalnej pomocy medycznej w ciągu doby niemal zawsze kończy się śmiercią w męczarniach. Na każdym kroku podkreślałem też malejący wiek inicjacji alkoholowej wśród młodych Polaków starając się uświadomić uczestnikom zajęć destrukcyjny wpływ tej substancji na organizm ludzi ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania, kiedy to nasze najważniejsze organy jak mózg i wątroba nadal się rozwijają i tak naprawdę każda dawka etanolu jest dla nich toksyczna i szkodliwa. Szacuje się, że mózg ludzki jest w pełni rozwinięty dopiero w wieku 21 lat!

Omawiając uzależnienie od nikotyny wymieniliśmy niektóre spośród ponad czterech tysięcy związków chemicznych występujących w dymie tytoniowym i dla każdego z nich poszukaliśmy w internecie jego właściwości i zastosowań. Okazało się między innymi, że formaliny używa się do balsamowania zwłok jako preparat biobójczy, czad, arszenik, cyjanowodór i pochodne pirenu to znane i skuteczne trucizny i substancje rakotwórcze, a PVC to plastik okienny. Przedstawiłem też kilka rzadko poruszanych faktów i wyliczeń związanych z nikotyną i jej spalaniem, a potem ustaliliśmy, że czynne i bierne palenie przynosi tak samo niepożądane skutki dla organizmu ludzkiego. Zdziwienie u uczestników zajęć wywołała informacja o wysokiej szkodliwości e-papierosów i ich wszystkich pojawiających się obecnie wariantów wskazywanych przez naukowców z krajów, w których urządzenia te istnieją od wielu lat. Mało kto wiedział, że czysta nikotyna, a właściwie jej siarczany, które spotykamy w liquidach do e-papierosów, są jedną z najszybciej działających i najskuteczniejszych trucizn na świecie.

Tylko krótką chwilę poświęciliśmy na rozmowę o narkotykach typu heroina, kokaina itp., gdyż tak naprawdę niewielu Polaków już miało lub będzie miało z nimi kontakt. Wolałem skupić się na rozmowie o substancjach psychoaktywnych pojawiający się znacznie częściej w naszym kraju i wywołujących ożywione dyskusje. Mam tu na myśli oczywiście marihuanę i jej substancje aktywną, czyli tetrahydrokannabinol o popularnym skrócie THC. Od wielu lat jestem zagorzałym przeciwnikiem legalizacji tego narkotyku w Polsce i taki pogląd przestawiłem uczestnikom zajęć. Moje przekonanie wynika z analizy informacji pojawiających się w przestrzeni publicznej z krajów, w których jest on legalny, choć z pewnymi ograniczeniami (USA, Kanada, Meksyk, Holandia, Austria, Hiszpania).

Młodym ludziom należy mówić prawdę, gdyż wobec powszechnego dostępu do informacji, łatwo mogą zweryfikować słowa dorosłych. Nie jest możliwe zatrucie marihuaną ani nawet czystym THC. Śmiertelna dawka THC, według obliczeń naukowców, pojawi się w organizmie ludzkim dopiero po wypaleniu 20 tysięcy skrętów o masie ok. 0,9 g w czasie kwadransa. Jest to fizycznie niemożliwe, ale nie w kumulacji THC należy upatrywać niebezpieczeństwa związanego z używaniem marihuany. Substancja ta bardzo silnie działa na mózg człowieka wyłączając zdrowy rozsądek i bardzo daleko przesuwając granice bezpieczeństwa. Osoba pod silnym wpływem THC zachowuje się zupełnie inaczej niż normalnie i rzuca się pod pociąg, skacze z dachu, gra w „rosyjską ruletkę”, pływa w rzece pod lodem, rozpędza do wielkich prędkości pojazdy mechaniczne i inicjuje lub uczestniczy w innych, równie ryzykownych przedsięwzięciach kończących się nader często śmiercią albo trwałym kalectwem. „Wyłączenie mózgu” człowieka będącego „na haju” jest podstawową przyczyną braku legalizacji marihuany w zdecydowanej większości krajów świata i oby ten stan został utrzymany.

W ostatniej części pogadanki omówiliśmy działanie trucizn stosowanych w przeszłości jak arszenik, cyjanek potasu czy cyklon-B, którym hitlerowcy dokonywali ludobójstwa w komorach gazowych. Najwięcej czasu poświęciłem jednak na rozmowę o czadzie, czyli najskuteczniejszym „cichym zabójcy” będącym przyczyną śmierci ludzi we śnie. Kolejny raz potwierdziłem, że jedyną pewną metodą zabezpieczenia się przed skutkami zaczadzenia jest instalacja czujnika czadu. Cieszy fakt, że coraz więcej osób posiadających w domach otwarte paleniska decyduje się na założenie tego urządzenia.

Ostatnim aspektem zajęć była krótka analiza stanu prawnego produkcji, posiadania, handlu i używania substancji psychoaktywnych w Polsce. Jedynym legalnym narkotykiem dostępnym od 18. roku życia w naszym kraju jest nikotyna i oby tak zostało.

Test z wiedzy i umiejętności zdobytych w trakcie dwóch dni zajęć chemicznych i integracyjna pizza

Na koniec drugiego dnia zajęć uczestnicy podzielili się na sześć grup i przystąpili do rozwiązania zamkniętego testu z wiedzy i umiejętności zdobytych w trakcie naszych spotkań. Konkurs odbył się za pośrednictwem popularnej platformy Kahoot i składał się z sześćdziesięciu pytań. Zadaniem uczestników było wskazanie poprawnej odpowiedzi spośród czterech podanych możliwości. Najlepiej z zadaniem poradził sobie dziewczęcy zespół z klasy 7B w składzie: Agata, Diana i Julia.

Po zajęciach udaliśmy się całą grupą do pobliskiej pizzerii, aby podsumować dwa dni zajęć przy pysznej pizzy.

Podziękowania

Jako pomysłodawca, organizator i prowadzących zajęciach chemiczne w ferie zimowe serdecznie dziękuję wszystkim czternastu uczestnikom tego wydarzenia za obecność, interakcje w trakcie pogadanek, wykonywanie doświadczeń chemicznych zgodnie ze sztuką, spokojnie i według przekazanych przepisów, wyrażanie własnych opinii i sądów oraz za wzorowe zachowanie przez cały czas. Słowa podziękowania składam również na ręce dyrekcji naszej szkoły – mgr Renaty Faluta-Kaszubowskiej i mgr Małgorzaty Pęcherskiej-Żary za wyrażenie zgody na organizację tych zajęć i okazane nieocenione wsparcie. Dziękuję!